आज महामानव डाॅ. बाबासाहेबांची जयंती ! विद्वत्ता, व्यासंग, चारित्र्यसंपन्नता हीच ज्यांची गुणवैशिष्ट्ये ते बाबासाहेब ! हिंदुस्थानच्या इतिहासामध्ये ज्या स्त्री-पुरुषांनी जीवनभर व्रतस्थ राहून विद्वत्ता नि व्यासंगाची आराधना केली, त्यात बाबासाहेबांचं नाव अग्रगण्याने घ्यावं लागेल. बाबासाहेबांचा व्यासंग हा चौफेर होता. हिंदुस्थानच्या इतिहासासंबंधी त्यांनी प्रकट केलेलं चिंतन अतिशय चिंतनीय आहे. ते स्पष्टपणे म्हणतात
"हिंदुस्थानच्या इतिहासासंबंधी पुष्कळ गैरसमज आहेत. पुष्कळ विद्वान इतिहासकारांनी म्हटलेले आहे की हिॅदुस्थानात राजकारणाचा काही गंधच नव्हता. प्राचीन भारतीयांनी केवळ तत्वज्ञान, धर्म अध्यात्म यांविषयी लिहिण्याकडेच लक्ष दिले होते व ते इतिहासापासून राजकारणापासून साफ अलिप्त होते. असेही म्हणतात की हिॅदी जीवन व समाज एका ठराविक पोलादी चोकटीमध्येच फिरत आहेत व त्या चौकटीचे वर्णन केले इतिहासकाराचे काम संपले ! हिंदुस्थानचा प्राचीन काळचा इतिहास अभ्यासल्यानंतर माझे मत मात्र ह्या विद्वानांहूनही अगदी निराळे आहे. ह्या अभ्यासांत मला आढळून आले आहे की, जगांत कुठल्याही देशांत हिंदुस्थानसारखे प्रचंड गतिमान राजकारण नव्हते आणि हिंदुस्थान हा बहुधा एकच देश असा आहे की जगात दुसरीकडे कोठेही दिसली नाही अशी क्रांती घडून आली होती." - डाॅ. बाबासाहेब आंबेडकर
काही महिन्यापूर्वीच महाराष्ट्रात गोहत्या बंदी अधिनियम करण्यात आला. त्यावर अनेकांनी अनेक प्रकारच्या प्रतिक्रिया नोंदवल्या. त्यामुळे ह्या बाबतीत आपल्या संविधानाचे निर्माते महामानव डाॅ. बाबासाहेब ह्यांचे विचार काय आहेत हे पाहणे आवश्यक आहे. म्हणूनच हा लेखन प्रपंच !
गोसंरक्षण??? होय गोसंरक्षण !
साम्यवाद्यांनी नि ब्रिटीशांनी हिंदुस्थानच्या इतिहासाचे विकृतीकरण करण्याचे जे निंदनीय प्रयत्न केले, त्याला वाचा फोडण्याचे कार्य ज्या ज्या पुरुषांनी केलं त्यात बाबासाहेबदेखील येतात. गोहत्येचं मुळ भारतात ब्रिटीशांनीच रोविलं ह्याचे ठसठशीत पुरावे आज उपलब्ध आहेत. जिज्ञासुंनी एक गांधीवादी विचारक नि इतिहाससंशोधक प्राध्यापक धर्मपाल ह्यांनी ह्या बाबतीत विलक्षण अभ्यास करून ज्या ग्रंथाची निर्मिती केली आहे, तो "भारतीय गोहत्येचं मुळ ब्रिटीश काळात" ग्रंथ वाचावा. बाबासाहेबांनी पण गोसंरक्षण ह्या विषयांवर असंच संशोधन केलं होतं नि त्यांच्या प्रबंधातही त्यांनी ते प्रकट केलंय. १९४८ साली त्यांनी लिहिलेल्या "The Untouchables: Who Were They and Why They Became Untouchables” (1948), ह्या ग्रंथात ह्या संदर्भात चिंतन प्रकट केलं आहेच. पण तंस जरी असलं तरीही ह्या बाबतीत काही महत्वाच्या गोष्टी लक्षात घेणं आवश्यक आहे. बुद्धिझम असो की वैदिक संस्कृती असो, ह्या दोन्हींनीही गोहत्येचा निषेधच केलाय. वस्तुत: बाबासाहेब तर स्पष्टच सांगतात की गोहत्येच्या विरोधात बुद्धांनीच ठोस पाउलं उचलली आहेत. ते स्पष्ट म्हणतात
“The Buddhists rejected … animal sacrifice, particularly of the cow. The objection to the sacrifice of the cow had taken a strong hold of the minds of the masses as they were an agricultural population and the cow was a very useful animal.”
घटनेचे मुख्य शिल्पकार असलेल्या बाबासाहेबांनी गोपुजनाचे सांस्कृतिक, आर्थिक, ऐतिहासिक महत्व ओळखलं होतं. त्यांच्या त्याच प्रबंधात ते म्हणतात
“The Hindoo devotion to the Cow has been an enigma to most of the foreigners and above all has been an efficient lore in the hands of those half-baked theological failures who go to India to conduct their missionary propaganda for blackmailing the Hindoo. The origin of cow worship is as much economic as that Roman practice of not offering wine to the Gods from unpruned vines. The cow and for that matter all draft animals, is the soul of the farmers. The cow gives birth to oxen which are absolutely necessary to the cultivation of the farm. If we kill the cow for meat, we jeopardize our agricultural prosperity. With full foresight, the ancient Hindoos tabooed cow-flesh and thus prevented cow killing.”
भारतीय संविधान नि गोसंरक्षण
आता आपण ह्याबाबतीत संविधान काय म्हणते ते पाहु. बाबासाहेब हे संविधानाचे लेखक असल्याने त्यांनी संविधानात गोसंरक्षणासंदर्भात ह्यासंदर्भातली तरतुद दूरदृष्टीनेच करून ठेवली होती. ज्यांनी संविधान वाचलं असेल त्यांना हे माहिती असेल की संविधानाने प्रत्येक नागरिकाला काही मुलभूत अधिकार (Fundamental Rights) दिले आहेत. इतकंच नव्हे तर त्याचबरोबर काही दायित्वही पार पाडण्यास सांगितली आहेत ज्यांना आपण मुलभूत दायित्व (Fundamental Duties) असं म्हणतो. उदाहरणार्थ राष्ट्रध्वजाचा मान राखणे वगैरे. आता हे सर्व सांगत असताना ह्या मुलभूत अधिकार नि दायित्वांबरोबरच काही मार्गदर्शक तत्वे (Directive Principles of State Policy) सुद्धा सांगितली आहेत. ह्याच तत्वांमध्ये प्रस्तुत विषयासंदर्भात खालील मार्गदर्शक तत्व समाविष्ट केलं आहे.
The Directive Principle -Article 48 of the Constitution states that
“The State shall endeavor to organise agriculture and animal husbandry on modern and scientific lines and in particular take steps for preserving and improving the breeds and prohibiting the slaughter of cows and other milch and draught cattle. “
म्हणजे वरील तत्व बाबासाहेबांच्या मनातलेच हेतु स्पष्ट करते. सावरकरांनी देखील ह्याच दृष्टिकोनातून गोसंरक्षण मांडलं आहे. पण त्यांच्या त्या लेखाचा खुप चुकीचा नि सोयीनुसार अर्थ घेउन सावरकरांना गोहत्येचे समर्थक समजण्याची घोडचुक करतात. मागे मी त्यासंदर्भात एक लेख लिहिला होताच ज्यामध्ये मी सावरकर हे कसे गोसंरक्षक आहेत असं दाखवलं होतं. त्यामुळे बाबासाहेब नि गोसंरक्षण हा विषय इथेच स्पष्ट होतो. थोडक्यात काय तर घटनाकार देखील जो विषय ठासून मांडतात तो विषय आम्ही मात्र केवळ धार्मिक दृष्टिकोनातून किंवा अध्यात्मिक दृष्टिकोनातूनच पाहतोय असं दर्शवून आम्ही आमचाच घात करून घेतो आहोत. कारण बाबासाहेब किंवा इतरही घटनेचे समर्थक जेंव्हा हा विषय मार्गदर्शक तत्व म्हणून संविधानात मांडतात तेंव्हा नक्कीच त्यामागची आर्थिक, सांस्कृतिक, राजकीय नि इतर अनेक गोष्टी लक्षात घेउनच हे तत्व त्यांनी मांडलं असावं. शंकेला जागा असायचं कारणच नाही.
गोहत्याबंदीला विरोध म्हणजे संविधानाला विरोध
गोहत्याबंदीला विरोध करणार्यांनी एकदा तरी संविधान वाचावं किंवा मार्गदर्शक तत्वे तरी वाचावीत. केवळ चित्रपटकलाकार किंवा अन्य कुणीतरी म्हणतंय म्हणूनच गोहत्याबंदी विधेयकाला विरोध करणं किती अव्यवहार्य नि घटनाबाह्य आहे. केवळ धर्मशास्रांमध्येच गाईचं महत्व आहे असं नाहीतर आपल्या घटनेतदेखील तेच सांगितलं आहे. धर्मशास्त्र नि गोसंरक्षण ह्या विषयांवर लवकरच माझी लेखमाला प्रकाशित होईल. तेंव्हा आतातरी विरोधकांनी शहाणं व्हावं नि सरकारच्या निर्णयाचं स्वागत करावं ही विनंती !
शेवट बाबासाहेबांच्याच वाक्यात करतो
We are Indians first and foremost. We should always be proud of our Indianhood. So nothing under the sun can stop us from becoming a superpower. -Dr. B R Ambedkar
थोर इतिहासकार, तत्वचिंतक, जलतज्ञ, अर्थशास्त्रज्ञ, समाजसुधारक, प्रज्ञासूर्य, घटनाकर्ते महामानव डाॅ. बाबासाहेब आंबेडकर ह्यांच्या जयंतीनिमित्त विनम्र अभिवादन !!!
